Obsługa zawartych ubezpieczeń
OBOWIĄZKI KLIENTA W ZWIĄZKU Z ZAWARCIEM UMOWY UBEZPIECZENIA I W TRAKCIE JEJ OBOWIĄZYWANIA.
Klienci zakładów ubezpieczeń często uważają, że ich obowiązki w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia ograniczają się do zapłacenia składki. Tymczasem przepisy Kodeksu cywilnego i ogólne warunki ubezpieczenia (OWU) przewidują szereg dodatkowych obowiązków, których niespełnienie przez ubezpieczających lub ubezpieczonych może spowodować brak ochrony ubezpieczeniowej albo odmowę wypłaty odszkodowania. Wśród nich podstawowe znaczenie ma powinność informowania ubezpieczyciela o okolicznościach mogących mieć wpływ na zajście wypadku ubezpieczeniowego, zarówno przed zawarciem umowy ubezpieczenia, jak i w trakcie jej obowiązywania.
Na ubezpieczającym ciąży obowiązek deklaracji ryzyka oraz notyfikacji ryzyka. Jego niedopełnienie grozi nawet odmową wypłaty odszkodowania.
Obowiązek notyfikacji ryzyka nie dotyczy ubezpieczeń na życie, gdyż z istoty tego ubezpieczenia wynika przyjęcie przez ubezpieczyciela ryzyka pogorszenia się stanu zdrowia ubezpieczonego.
Jest to obowiązek, przewidziany w art. 815 k.c.
ZGŁOSZENIE ZDARZENIA OBJĘTEGO UBEZPIECZENIEM
Jakie są obowiązki ubezpieczonego związane bezpośrednio z wystąpieniem szkody?
Katalog obowiązków związanych z wystąpieniem szkody dokładnie opisany jest we wzorcu umownym - ogólnych warunkach ubezpieczenia. Tym nie mniej pamiętajmy również o tym, iż w przypadku wystąpienia szkody w ubezpieczonym mieniu powinniśmy użyć wszelkich dostępnych środków, by zmniejszyć jej rozmiary, a także by zabezpieczyć przed szkodą mienie bezpośrednio zagrożone. Ubezpieczyciel jest zobowiązany zwrócić nam w granicach sumy ubezpieczenia poniesione przy tym koszty, jeśli nasze działania były celowe, choć nieskuteczne. Jeśli jednak dopuścimy się rażącego niedbalstwa w wykonywaniu tego obowiązku, odszkodowanie nie będzie nam się należało. Również umyślne wyrządzenie szkody spowoduje odmowę wypłaty odszkodowania za zniszczone mienie.
PRZEPISY PRAWA
Musimy przyjąć do wiadomości, że zasadnicze znaczenie w stosunkach ubezpieczeniowych odgrywa problematyka winy. Wystąpienie winy umyślnej, a niekiedy także rażącego niedbalstwa, pozwala ubezpieczycielowi na odmowę wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w całości lub w określonej części. Wskazana sankcja przewidziana jest zazwyczaj, gdy ubezpieczający nie wykona ciążących na nim obowiązków, które są na tyle istotne z punktu widzenia ubezpieczyciela, że zostały zastrzeżone pod rygorem odmowy wypłaty lub zmniejszenia wysokości świadczenia ubezpieczeniowego. Z tego rodzaju sytuacją mamy do czynienia w trzech przypadkach:
- naruszenia przez ubezpieczającego obowiązku informacji (art. 815 § 3 k.c.),
- uchybienia obowiązkowi zawiadomienia o wypadku (art. 818 § 3 k.c.)
- naruszenia obowiązku zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów (art. 826 § 3 k.c.).
WARUNKI UBEZPIECZENIA
Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia opisują procedury postępowania związane z realizacją umowy ubezpieczenia w tym w przypadku powstania szkody lub roszczenia objętego ochroną ubezpieczeniową. Przede wszystkim należy przeciwdziałać zwiększaniu się rozmiarów szkody. Działania ubezpieczonego powinny być przede wszystkim skierowane na ratowanie życia i zdrowia, a następnie na podjęcie działań zmierzających do ratowania mienia tj. podjęcie działań zmierzających zminimalizowania szkody.
Zabezpieczenie roszczeń regresowych ubezpieczyciela wobec osób odpowiedzialnych za szkodę.
Art. 826. § 2. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że w razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest zabezpieczyć możność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec osób odpowiedzialnych za szkodę.
– wprowadzający konieczność zabezpieczenia przez ubezpieczającego możliwości dochodzenia przez ubezpieczyciela roszczeń odszkodowawczych wobec osób trzecich odpowiedzialnych za szkodę
W przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej Ubezpieczony nie jest uprawniony do uznania lub zaspokojenia roszczeń, zawarcia ugody z osobą poszkodowaną, ani zrzeczenia się zarzutu przedawnienia, chyba, że Ubezpieczyciel wyrazi na to zgodę bądź z uwagi na okoliczności sprawy Ubezpieczony nie mógł postąpić inaczej.
Niezachowanie określonych w umowie ubezpieczenia środków mających na celu ratowanie przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżeniu szkodzie, jeśli jest następstwem umyślnego działania bądź rażącego niedbalstwa, zwalnia ubezpieczyciela z odpowiedzialności za szkodę - art. 826 § 3 k.c.
Szacowanie własne rozmiaru szkody.
W przypadku szkody w mieniu, polegającej na uszkodzeniu konstrukcji budynku, zalaniu jego pomieszczeń, w pierwszej kolejności, ubezpieczony powinien przystąpić do spisu powstałych strat, tj. dokonać spisu inwentarza, zgromadzić dokumentację zdjęciową.
PROCEDURA ZGŁOSZENIA
W jakiej formie i w jakim terminie mam zgłosić szkodę?
Z reguły postanowienia o.w.u. udzielają odpowiedzi na pytanie, w jaki czasie oraz w jakiej formie ma być dokonane zgłoszenie szkody. Na chwilę obecną przeważająca część ubezpieczycieli preferuje formę telefonicznego zgłoszenia szkody. Wskazana preferencja nie niweczy znaczenia prawnego zgłoszenia dokonanego w innej formie, np. pisemnej lub za pośrednictwem wiadomości mailowej albo faksu. Zakład ubezpieczeń niezależnie od tego, do której jednostki wpłynęło zgłoszenie, powinien podjąć postępowanie likwidacyjne i w ramach struktury wewnętrznej przekazać zgłoszenie szkody do właściwej komórki likwidacyjnej.
Natomiast czas zgłoszenia szkody jest określony w treści o.w.u. Termin na zgłoszenie szkody, w zależności od ubezpieczyciela i rodzaju o.w.u., zwykle wynosi od 3 – 7 dni od zaistnienia szkody. Brak powiadomienia ubezpieczyciela w określonym terminie może skutkować odpowiednim zmniejszeniem odszkodowania, jeżeli naruszenie przyczyniło się do zwiększenia szkody lub uniemożliwiło ubezpieczycielowi ustalenie okoliczności i skutków wypadku – art. 818 § 3 k.c. Powyższa sankcja, występuje standardowo w większości o.w.u. stosowanych przez ubezpieczycieli. W praktyce naruszenie ww. terminu nie powinno powodować oddalenia roszczenia, lecz ewentualne zmniejszenie wysokości odszkodowania odpowiednio do zakresu niemożliwych do ustalenia następstw szkody.
PROCEDURA LIKWIDACJI SZKÓD
Nasze firmy, jak i my sami, funkcjonujemy w systemie prawnym, który nieustannie się zmienia i ewoluuje. Prowadzenie firmy wymaga stałego monitorowania działań przez wyspecjalizowanych prawników, co staje się formą walki z konkurencją i jest niezbędne do sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania podmiotów gospodarczych.
Co to jest odszkodowanie?
Odszkodowanie jest to świadczenie należne poszkodowanemu od osoby zobowiązanej do naprawienia wyrządzonej szkody, mające funkcję kompensacyjną i co do zasady obejmujące zarówno straty, jakie poszkodowany poniósł wskutek zaistnienia szkody, jak i utracone korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Odszkodowanie obejmuje takie straty i utracone korzyści, które pozostają w adekwatnym, "normalnym" związku przyczynowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę. Odszkodowanie ma zmierzać do wyeliminowania ujemnych następstw dla osoby poszkodowanej, wiążących się ze szkodą.
Kto może być uprawniony do uzyskania odszkodowania?
Osobą uprawnioną do odszkodowania jest poszkodowany, tj. ten, którego dobra - majątkowe lub osobiste - zostały naruszone wskutek czynu niedozwolonego. Zazwyczaj będzie to osoba, przeciwko której bezpośrednio skierowane było zachowanie sprawcy wywołujące szkodę. Jednakże w przypadku, gdy wskutek czynu sprawcy poszkodowany zmarł, także osoby bliskie zmarłego są uprawnione do uzyskania określonych świadczeń odszkodowawczych. Należą do nich: zwrot kosztów leczenia i pogrzebu poszkodowanego (zwrot ten przysługuje każdej osobie, która takie koszty poniosła), renta alimentacyjna (przysługująca osobie, wobec której ciążył na poszkodowanym ustawowy obowiązek alimentacyjny, lub której zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania), a także stosowne odszkodowanie. To ostatnie świadczenie służy najbliższym członkom rodziny zmarłego (czyli dzieciom, rodzicom, rodzeństwu), jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Wyraża się ono w różnicy pomiędzy stanem materialnym członka rodziny, jaki istniałby, gdyby zmarły żył, a stanem, w jakim się znalazł wskutek jego śmierci. Jeżeli poszkodowanym jest osoba małoletnia, jest ona uprawniona do odszkodowania, jednakże w jej imieniu działa wówczas przedstawiciel ustawowy (rodzice lub opiekun).
Od kogo można dochodzić odszkodowania?
Osobą zobowiązaną do naprawienia szkody jest przede wszystkim jej sprawca, i to właśnie od niego poszkodowany może dochodzić swych roszczeń odszkodowawczych. Jednakże w przypadku, gdy sprawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakładzie ubezpieczeń (w przypadku ubezpieczeń komunikacyjnych jest to obowiązkowe ubezpieczenie każdego posiadacza pojazdu mechanicznego), odszkodowanie może być bezpośrednio dochodzone od zakładu ubezpieczeń, co znacznie zwiększa realną możliwość wyegzekwowania ewentualnego świadczenia.
Zobowiązanym do odszkodowania może być także osoba sprawująca nadzór nad sprawcą szkody, któremu ze względu na wiek lub stan psychiczny, nie można przypisać winy, osoba powierzająca drugiemu wykonanie określonej czynności, właściciel zwierzęcia, które wyrządziło szkodę, właściciel budynku lub budowli, która wskutek zawalenia się wyrządziła komuś szkodę, osoba prowadząca na własny rachunek przedsiębiorstwo wprowadzane w ruch za pomocą sił przyrody - pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych, itp. (np. przedsiębiorstwa transportowe, kolej, kopalnie, huty, fabryki itp.), a także samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji.
Jeżeli chodzi o szkody wyrządzone przez ruch pojazdów, to w pewnych przypadkach, (np. gdy sprawcy nie można ustalić, lub gdy sprawca nie jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych), zobowiązanym do naprawienia szkody jest Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
Z jakiego tytułu można starać się o odszkodowanie?
Odszkodowanie przysługuje zarówno za poniesioną szkodę o charakterze majątkowym (np. koszty naprawy uszkodzonego pojazdu, a w przypadku uszkodzenia ciała - koszty leczenia, zakupu leków, środków medycznych, renta wyrównawcza z tytułu utraconych dochodów, renta na zwiększone potrzeby poszkodowanego), jak również za krzywdę. Krzywda jest szkodą o charakterze niemajątkowym, która wiąże się z naruszeniem dóbr osobistych człowieka, z doznanym przez niego bólem i cierpieniem zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Odszkodowanie zwie się w tym przypadku zadośćuczynieniem.
Odpowiedzialność kierowców na zasadzie winy i ryzyka.
Zasadą jest, iż posiadacz mechanicznego środka komunikacji odpowiada za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu na zasadzie ryzyka, a więc niezależnie od winy. Oznacza to, że od odpowiedzialności tej może się uwolnić tylko przez wykazanie, że szkoda nastąpiła z siły wyższej, z wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi on odpowiedzialności.
W przypadku jednak, gdy szkoda nastąpi wskutek zderzenia się pojazdów lub gdy kierowca wyrządzi szkodę osobie, którą przewozi z grzeczności (tzn. bezinteresownie), jego odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy, tzn. jest on zobowiązany do naprawienia szkody tylko wtedy, gdy nastąpiła ona na skutek jego zawinionego zachowania (umyślnego lub nieumyślnego).
W przypadkach, w których zostanie ustalone, że poszkodowany swym zachowaniem przyczynił się do powstania szkody (np. jechał samochodem nie mając zapiętych pasów bezpieczeństwa, świadomie podjął jazdę z nietrzeźwym kierowcą), odszkodowanie należne poszkodowanemu może zostać zmniejszone w stosunku, w jakim przyczynił się on do zaistnienia szkody.
Okresy przedawnienia roszczeń.
Terminy zgłaszania szkód określone są w ogólnych warunkach ubezpieczeń (OWU). W przypadku ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej z tytułu czynów niedozwolonych, terminy przedawnienia (czas na zgłoszenie roszczenia) określa art. 442 kodeksu cywilnego:
Art. 422 [1]. § 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
§ 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
§ 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletniości.
OKRES OBOWIĄZYWANIA UMOWY I WYPOWIEDZENIE (UBEZPIECZENIA DOBROWOLNE)
Odstąpienie od umowy ubezpieczenia art. 812 § 4 kodeksu cywilnego:
Jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy, Ubezpieczający ma prawo do odstąpienia od umowy ubezpieczenia w terminie 30 dni, a jeżeli Ubezpieczający jest przedsiębiorcą, w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy. Odstąpienie od umowy ubezpieczenia nie zwalnia Ubezpieczającego z obowiązku zapłaty składki za okres, w którym Ubezpieczyciel udzielił ochrony ubezpieczeniowej. W obowiązkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nie ma zastosowania art. 812 § 4 kodeksu cywilnego.
Odstąpienie od umowy ubezpieczenia art. 812 § 4 kodeksu cywilnego:
Jeżeli umowa ubezpieczenia jest zawarta na okres dłuższy niż sześć miesięcy, Ubezpieczający ma prawo do odstąpienia od umowy ubezpieczenia w terminie 30 dni, a jeżeli Ubezpieczający jest przedsiębiorcą, w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy. Odstąpienie od umowy
ubezpieczenia nie zwalnia Ubezpieczającego z obowiązku zapłaty składki za okres, w którym Ubezpieczyciel udzielił ochrony ubezpieczeniowej.
W obowiązkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nie ma zastosowania art. 812 § 4 kodeksu cywilnego.
Wypowiedzenie umowy ubezpieczenia przez ubezpieczyciela:
Art. 812. § 5. Jeżeli umowa zawarta jest na czas określony, ubezpieczyciel może ją wypowiedzieć jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie, a także z ważnych powodów określonych w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia.
Wypowiedzenie umowy ubezpieczenia:
Art. 816. W razie ujawnienia okoliczności, która pociąga za sobą istotną zmianę prawdopodobieństwa wypadku, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany wysokości składki, poczynając od chwili, w której zaszła ta okoliczność, nie wcześniej jednak niż od początku bieżącego okresu ubezpieczenia. W razie zgłoszenia takiego żądania druga strona może w terminie 14 dni wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.
W razie zbycia przedmiotu ubezpieczenia prawa z umowy ubezpieczenia mogą być przeniesione na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia za zgodą ubezpieczyciela
Art. 823. § 1. W razie zbycia przedmiotu ubezpieczenia prawa z umowy ubezpieczenia mogą być przeniesione na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia. Przeniesienie tych praw wymaga zgody ubezpieczyciela, chyba że umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej.
§ 2. W razie przeniesienia praw, o których mowa w § 1, na nabywcę przedmiotu przechodzą także obowiązki, które ciążyły na zbywcy, chyba że strony za zgodą ubezpieczyciela umówiły się inaczej. Pomimo tego przejścia obowiązków zbywca odpowiada solidarnie z nabywcą za zapłatę składki przypadającej za czas do chwili przejścia przedmiotu ubezpieczenia na nabywcę.
§ 3. Jeżeli prawa, o których mowa w § 1, nie zostały przeniesione na nabywcę przedmiotu ubezpieczenia, stosunek ubezpieczenia wygasa z chwilą przejścia przedmiotu ubezpieczenia na nabywcę.
Ochrona ubezpieczeniowa wygasa:
a) z końcem ustalonego okresu, na który umowa została zawarta,
b) jeżeli składka opłacana w ratach, a Ubezpieczający nie zapłacił kolejnej raty składki na warunkach opisanych w umowie ubezpieczenia.
Ochrona ubezpieczeniowa może podlegać każdorazowo automatycznemu przedłużeniu o kolejny rok, jeśli takie automatyczne przedłużenie umowy ubezpieczenia przewiduje zawarta umowa ubezpieczenia (owu).
OKRES OBOWIĄZYWANIA UMOWY I WYPOWIEDZENIE (UBEZPIECZENIA OBOWIĄZKOWE)
Tylko trzy rodzaje ubezpieczeń obowiązkowych są opisane w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych: OC posiadaczy pojazdów, OC rolników, ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych.
Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych
– http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000473
Pozostałe ubezpieczenia obowiązkowe w Polsce to ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia (np. ubezpieczenie OC adwokatów czy notariuszy). Liczba profesji i działalności, dla których zakup ubezpieczenia jest obligatoryjny wynosi około 160!
Stan prawny ubezpieczeń obowiązkowych w Polsce
Redaktor naukowy: Eugeniusz Kowalewski
Opracowano w Katedrze Prawa Ubezpieczeniowego Wydziału Prawa i Administracji UMK w Toruniu przy udziale członków Koła Naukowego Prawa Ubezpieczeń Gospodarczych UMK
Eugeniusz Kowalewski, Michał P. Ziemiak, współpraca: Władysław W. Mogilski
